25 października 2023 w Chrześcijańska Akademia Teologiczna (ChAT) odbyła się konferencja CMENTARZE W POLSCE – STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ZMIAN.
Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne było współorganizatorem konferencji prowadząc panel „Genealogiczne konteksty cmentarzy”. W jego ramach wykłady poprowadzili członkowie WTG: Piotr Nojszewski, Maciej Markowski, Michał Marciniak i Anna Wiernicka.
Dziękujemy profesorowi Tadeuszowi Zielińskiemu za zaproszenie do współuczestniczenia w tym wydarzeniu. Wykłady okazały się inspirujące dla obydwu stron, a rozmowy kuluarowe napawają optymizmem w sprawie dalszej współpracy przynoszącej korzyści obu środowiskom.
Program konferencji znajduje się pod fotorelacją przygotowaną przez Igora Strojeckiego.
Program
Cmentarze w Polsce – stan obecny i perspektywy zmian
10.00 Otwarcie spotkania: abp prof. dr hab. Jerzy Pańkowski – Rektor ChAT
10.05–10.20 – Wystąpienie dr hab. Adama Bodnara – prof. Uniwersytetu SWPS,
Rzecznika Praw Obywatelskich VII kadencji (2015 – 2021)
10.20–11.45 Panel I „Między archaicznością a wyzwaniami współczesności. Prawo pogrzebowe w Polsce”
Archaiczna ustawa z 1959 r. o cmentarzach i pochówkach podlega powszechnej krytyce. Projekty nowych regulacji prawa pogrzebowego przygotowała administracja rządowa i społeczna Inicjatywa (Nie)zapomniane Cmentarze. Perspektywa zmian w ustawodawstwie nie jest oczywista, ale wciąż należy przypominać jakie nowe rozwiązania zasługują na pilne wprowadzenie, by uwzględnić oczekiwania obywateli. Panel prawniczy podczas naszego
sympozjum ma umożliwić krytyczne spojrzenie na istniejące projekty prawodawcze oraz wypunktować najważniejsze postulaty na przyszłość.
W panelu wystąpią: dr hab. nauk prawnych Małgorzata Bednarek – autorka książek, studiów i artykułów z dziedziny prawa, prof. Jacek Sobczak – profesor nauk prawnych, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, nauczyciel akademicki, Wojciech Labuda – pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci, Maciej Lipiński – prezes zarządu Fundacji Kamienie Niepamięci, Krzysztof Wolicki – Prezes Polskiego Stowarzyszenia Pogrzebowego.
Moderator – prof. Tadeusz J. Zieliński, prorektor ChAT, radca prawny.
11.45–13.30 Panel II „Genealogiczne konteksty cmentarzy”
11.45–12.10 –„Znaczenie cmentarzy dla genealogów – pole do współpracy z grobbersami” – Piotr Nojszewski (Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne)
Autor skupi się na tym czemu aktywność grobbersów jest istotna dla genealogów i jakie działania mogą znacznie zwiększyć społeczne korzyści z porządkowania cmentarzy i opieki nad grobami.
12.10-12.25 – „Społeczna funkcja cmentarzy okiem genealoga” – dr inż. Maciej Adam Markowski (Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne)
Prelegent zasygnalizuje temat spotkań i zachowań ludzi na cmentarzach w XIX i XXI wieku z perspektywy genealoga. Czy coś się przez te czas zmieniło? Jak dzięki cmentarzom zdobywamy przydatne informacje do odtwarzania historii rodziny.
12.25-12.50 – „Gdzie możemy szukać informacji o cmentarzach i ludziach na nich pochowanych?” – Michał Jan Marciniak (Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne)
Podczas wystąpienia zostaną omówione zasady dostępu do materiałów archiwalnych znajdujących się w urzędach stan cywilnego, archiwach państwowych oraz kartoteki cmentarnej. Pokazane zostaną przykłady wyszukiwarek cmentarnych online oraz dokumentów dotyczące zmarłych oraz cmentarzy.
12.50-13.15 „Postanowiłam woli mojej ostateczne rozporządzenie uczynić…” –o zapisach testamentowych żydowskich mieszkańców Warszawy w XIX wieku – dr Anna Wiernicka, (Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne)
Właściwa funkcja notariatu publicznego, znanego w Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym, ukształtowała się wraz z wprowadzeniem w 1808 r. na obszarze Księstwa Warszawskiego francuskiej ustawy notarialnej z 1803 r. Spośród aktów dobrej woli sporządzanych przed notariuszem zdecydowanie wyróżniają się testamenty. Spisy ostatniej woli są źródłem najbardziej prywatnych i niewypowiedzianych oczekiwań oraz życzeń testatorów. Zawierają nie tylko dyspozycje dotyczące podziału majątku spadkodawców, ale także rady na dalsze życie ich potomków, a nawet zalecenia co do ceremonii pogrzebowej i wyglądu nagrobka. Informują również o ich dążeniach, relacjach rodzinnych, priorytetach życiowych i troskach. A dla genealogów są niezastąpionym źródłem do nakreślenia portretu mniej bądź bardziej odległego antenata.
Moderatorzy – Michał Jan Marciniak, Piotr Nojszewski (Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne)
13.30–14.15 przerwa na kawę/posiłek
14.30–15.30 panel III – „Ekologiczne, społecznie angażujące, czułe — inne oblicza
pochówków w XXI wieku”
14.15–14.45 Recompose. Re-Erdigung. Kompostowanie jako funeralna technologia i filozofia przyszłości – dr Łucja Lange – Uniwersytet Łódzki
Terramacja lub naturalna redukcja organiczna to synonimy kompostowania – słowa, które kojarzymy z ekologią, organicznymi odpadkami lub wsią. Użycie słowa kompostowanie w odniesieniu do ludzkich zwłok może budzić (i budzi) skrajnie różne reakcje od obrzydzenia do sielskiego romantyzowania śmierci i pochówku. Katrina Spade założycielka Urban Death Project od 2017 roku intensywnie pracowała w stanie Waszyngton nad możliwością wprowadzenia
opracowanego przez nią sposobu postępowania z ludzkim ciałem po śmierci, by doprowadzić do szybkiego rozkładu i przemiany w żyzny hummus. Kompostowanie jest dozwoloną praktyką w Szwecji, w Niemczech od 2022 roku oraz w czterech amerykańskich stanach (w kolejnych trzech decyzje dopiero zapadną lub już zapadły, ale praktyka dozwolona będzie dopiero od roku
2024 lub później).
14.45–15.15 Pogrzeb DIY. Porównanie sytuacji w wybranych krajach Zachodu
i w Polsce – dr Kuba Maria Mazurkiewicz – ASP w Warszawie.
W krajach Zachodnich (np. Niemcy, Wielka Brytania) istnieją organizacje społeczne oraz przedsiębiorstwa zachęcające do wzięcia spraw związanych z pogrzebem w swoje ręce. W wymiarze minimalnym może polegać to na zbudowaniu i ozdobieniu trumny przez bliskich zmarłej osoby, bardziej holistyczne podejście obejmuje również samodzielne umycie ciała, wykopanie grobu, a nawet transport zwłok na miejsce pochówku. Pogrzeb w formule Do It Yourself (ang. zrób to sam) jest w kontekście konwencjonalnych zachodnich rytuałów pogrzebowych nowatorską propozycją, wynikającą z filozofii, którą za Philippem Arièsem określić można jako ponowoczesne „oswajanie śmierci”. Podejście to warto rozważyć szeroko, między innymi jako: metodę pomocną w przeżywaniu żałoby; rodzaj mody; próbę skorelowania stylu życia (lifestyle) ze stylem umierania (deathstyle); czy jako typowo rynkową nowinkę rozszerzającej ofertę przedsiębiorstwa branży funeralnej w celu zwiększenia zysków. Ważnym
kontekstem rozważania o zachodnich DIY funerals i home funerals jest sytuacja w Polsce, gdzie istnieją równolegle dwa rodzaje „tradycyjnego pogrzebu”. Pierwszym jest najbardziej popularny obecnie pochówek organizowany przez firmę funeralną, ale istnieje również drugi, rzadki, ale ciągle występujący, szczególnie na wsiach, pochówek organizowany przez bliskich, sąsiadów
i lokalną społeczność. W Polsce, przeciwnie do omawianych krajów zachodnich, ciągłość pogrzebu jako rytuału bliskiego człowiekowi nie została nigdy przerwana.
Moderatorka – Maria Puchalska (Instytut Dobrej Śmierci)
15.15 Podsumowanie paneli
15.30 Zakończenie Konferencji
Serdecznie zaprasza
Zarząd WTG
